جهان هستی پر از رازها و شگفتی‌هایی است که هنوز برای انسان ناشناخته مانده‌اند.
یکی از جذاب‌ترین و بحث‌برانگیزترین ایده‌هایی که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از دانشمندان و فلاسفه را به خود جلب کرده، مفهوم جهان‌های موازی یا چندجهانی (Multiverse) است.
این نظریه بیان می‌کند که ممکن است جهان ما تنها یکی از بی‌شمار جهان‌هایی باشد که به‌طور هم‌زمان وجود دارند اما ما قادر به مشاهده‌ی مستقیم آن‌ها نیستیم.
اما آیا این نظریه صرفاً یک تصور علمی-تخیلی است یا پشتوانه‌ای علمی دارد؟
در این مقاله، به بررسی مفهوم جهان‌های موازی، نظریه‌های علمی مربوط به آن، شواهد و چالش‌های موجود، و همچنین جدیدترین پژوهش‌ها در این زمینه خواهیم پرداخت.
مفهوم جهان‌های موازی چیست؟
تعریف جهان‌های موازی
جهان‌های موازی به مجموعه‌ای از جهان‌های فرضی اشاره دارد که ممکن است قوانین فیزیکی، ثابت‌های بنیادی و شرایط اولیه‌ی متفاوتی نسبت به جهان ما داشته باشند.
برخی نظریه‌ها معتقدند که این جهان‌ها ممکن است هم‌زمان با ما وجود داشته باشند اما به دلایل مختلف، مشاهده‌ی آن‌ها غیرممکن است.
ریشه‌های تاریخی ایده‌ی جهان‌های موازی
ایده‌ی وجود جهان‌های متعدد ریشه در فلسفه‌های باستانی دارد.
برای مثال، در اسطوره‌های یونانی و هندو، مفاهیمی مشابه جهان‌های موازی دیده می‌شود.
اما این مفهوم در قرن بیستم با پیشرفت‌های علمی، به‌خصوص در حوزه‌ی فیزیک نظری، شکلی جدی‌تر به خود گرفت.
نظریه‌های علمی مرتبط با جهان‌های موازی
مکانیک کوانتومی و تفسیر چندجهانی
یکی از قوی‌ترین نظریه‌هایی که ایده‌ی جهان‌های موازی را مطرح می‌کند، تفسیر چندجهانی مکانیک کوانتومی (Many-Worlds Interpretation) است که توسط هیو اورت در سال ۱۹۵۷ ارائه شد.
طبق این تفسیر، هر بار که یک رویداد کوانتومی رخ می‌دهد (مانند فروپاشی یک تابع موج)، جهان به دو یا چند شاخه تقسیم می‌شود که در هر شاخه، یکی از حالات ممکن تحقق می‌یابد.
این بدان معناست که در هر لحظه، تعداد بی‌شماری جهان‌های موازی در حال شکل‌گیری هستند که در آن‌ها، نسخه‌های مختلفی از ما زندگی می‌کنند.
نظریه‌ی تورم کیهانی و جهان‌های حبابی
نظریه‌ی تورم کیهانی (Cosmic Inflation)، که توسط آلن گات در دهه‌ی ۱۹۸۰ پیشنهاد شد، بیان می‌کند که در لحظات اولیه‌ی پس از بیگ‌بنگ، جهان دچار انبساطی سریع و نمایی شده است.
بر اساس برخی نسخه‌های این نظریه، ممکن است این فرایند در بخش‌های مختلف کیهان با نرخ‌های متفاوتی ادامه داشته باشد، که منجر به ایجاد جهان‌های حبابی (Bubble Universes) می‌شود.
در این مدل، هر جهان یک حباب جداگانه است که قوانین فیزیکی خاص خود را دارد و ارتباط مستقیمی با جهان‌های دیگر ندارد.
نظریه‌ی ریسمان و چشم‌انداز کیهانی
نظریه‌ی ریسمان (String Theory) که به‌عنوان یکی از نامزدهای نظریه‌ی همه‌چیز مطرح است، بیان می‌کند که ذرات بنیادی در حقیقت ارتعاشات رشته‌های بسیار ریز در فضا-زمانی با ابعاد اضافی هستند.
در این نظریه، تعداد بسیار زیادی از جهان‌های ممکن وجود دارد که هر یک در وضعیت خاصی از این ابعاد قرار دارند.
این مفهوم تحت عنوان چشم‌انداز کیهانی (Cosmic Landscape) شناخته می‌شود و می‌تواند توضیحی برای چندجهانی باشد.
شواهد احتمالی برای وجود جهان‌های موازی
ناهنجاری‌های تابش زمینه‌ی کیهانی
برخی از کیهان‌شناسان معتقدند که الگوهای غیرعادی در تابش زمینه‌ی کیهانی (CMB) ممکن است نشانه‌هایی از برخورد جهان ما با یک جهان دیگر در گذشته باشند.
این فرضیه هنوز در حال بررسی است و نیاز به داده‌های بیشتری دارد.
پدیده‌های کوانتومی و دوگانگی موج-ذره
رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی ذرات در آزمایش‌هایی مانند دو شکاف یانگ، که نشان می‌دهد یک ذره می‌تواند به‌طور هم‌زمان در چند مکان مختلف باشد، ممکن است به نحوی با جهان‌های موازی مرتبط باشد.
احتمال کشف ردپای جهان‌های دیگر در فضا-زمان
برخی فیزیکدانان پیشنهاد کرده‌اند که اگر جهان‌های دیگر به نوعی بر فضا-زمان ما تأثیر بگذارند، شاید بتوان اثر آن‌ها را در داده‌های نجومی یافت.
چالش‌ها و نقدها
عدم قابلیت آزمون‌پذیری
یکی از بزرگ‌ترین انتقادها به نظریه‌ی چندجهانی، این است که این فرضیه به‌طور تجربی قابل آزمایش نیست.
از دیدگاه علمی، یک نظریه باید قابلیت آزمون و ابطال داشته باشد تا معتبر شناخته شود.
مسائل فلسفی و متافیزیکی
اگر جهان‌های موازی وجود داشته باشند، این مسئله پرسش‌های عمیقی درباره‌ی طبیعت واقعیت، هویت فردی، و حتی مفهوم اختیار مطرح می‌کند.
جدیدترین تحقیقات علمی درباره‌ی جهان‌های موازی
پژوهش‌های جدید در مکانیک کوانتومی
اخیراً برخی فیزیکدانان نظریه‌هایی مانند جهان‌های بسیاری که در تعامل هستند (Many Interacting Worlds) را مطرح کرده‌اند، که پیشنهاد می‌دهد جهان‌های موازی می‌توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند.
بررسی‌های جدید در تابش زمینه‌ی کیهانی
مشاهدات دقیق‌تر از تابش زمینه‌ی کیهانی توسط تلسکوپ‌های فضایی مانند پلانک و جیمز وب ممکن است در آینده سرنخ‌های جدیدی درباره‌ی وجود جهان‌های دیگر ارائه دهد.
آیا ما می‌توانیم با جهان‌های موازی ارتباط برقرار کنیم؟
یکی از سؤالات جذاب درباره‌ی جهان‌های موازی این است که آیا راهی برای برقراری ارتباط یا حتی سفر به این جهان‌ها وجود دارد؟
برخی نظریه‌پردازان پیشنهاد داده‌اند که سیاهچاله‌ها یا کرم‌چاله‌ها ممکن است به‌عنوان دروازه‌هایی به جهان‌های دیگر عمل کنند.
اگرچه این ایده بیشتر در داستان‌های علمی-تخیلی مطرح شده، اما از نظر تئوری، امکان‌پذیر بودن آن همچنان در حال بررسی است.
آیا جهان‌های موازی می‌توانند بر سرنوشت ما تأثیر بگذارند؟
تأثیر جهان‌های موازی بر نظریه‌ی اختیار و سرنوشت
یکی از پیامدهای مهم نظریه‌ی چندجهانی این است که ممکن است در جهان‌های دیگر، نسخه‌های دیگری از ما وجود داشته باشند که تصمیم‌های متفاوتی گرفته‌اند.
برای مثال، اگر در این جهان شما تصمیم بگیرید شغل خود را تغییر دهید، ممکن است در یک جهان موازی نسخه‌ای از شما این تصمیم را نگیرد و مسیر متفاوتی را طی کند.
این ایده باعث ایجاد بحث‌های زیادی در مورد اختیار و سرنوشت شده است.
آیا تصمیم‌هایی که می‌گیریم واقعاً حاصل اراده‌ی آزاد ما هستند، یا این‌که در هر لحظه، همه‌ی انتخاب‌های ممکن در جهان‌های مختلف اتفاق می‌افتند؟
برخی دانشمندان و فلاسفه این نظریه را به‌عنوان مدرکی برای وجود اختیار در نظر می‌گیرند، درحالی‌که برخی دیگر معتقدند که این دیدگاه نشان می‌دهد که سرنوشت از پیش تعیین شده است، چرا که در هر صورت، همه‌ی احتمالات در حال وقوع هستند.
آیا رویاها و پدیده‌های ذهنی می‌توانند به جهان‌های موازی مرتبط باشند؟
یکی دیگر از موضوعات جالبی که برخی پژوهشگران به آن پرداخته‌اند، ارتباط احتمالی بین جهان‌های موازی و تجربیات ذهنی و رویاها است.
برخی از تئوری‌ها پیشنهاد می‌کنند که شاید در هنگام خواب، ذهن ما بتواند به‌طور ناخودآگاه با نسخه‌هایی از خودمان در جهان‌های دیگر ارتباط برقرار کند.
البته این ایده هنوز کاملاً در حوزه‌ی علمی-تخیلی قرار دارد، اما برای بسیاری از افراد، این پرسش که آیا ممکن است رؤیاهای ما انعکاسی از زندگی‌هایی در جهان‌های دیگر باشند، جذاب و هیجان‌انگیز است.
آیا می‌توان از جهان‌های موازی برای سفر در زمان استفاده کرد؟
یکی از پرسش‌های جالب درباره‌ی جهان‌های موازی این است که آیا می‌توان از آن‌ها به‌عنوان روشی برای سفر در زمان استفاده کرد؟
برخی نظریه‌های فیزیکی پیشنهاد داده‌اند که اگر بتوان راهی برای ورود به یک جهان موازی پیدا کرد که در آن، زمان کندتر یا سریع‌تر از جهان ما حرکت می‌کند، می‌توان از این تفاوت زمانی برای سفر در زمان بهره برد.
با این حال، هنوز هیچ مدرک علمی برای اثبات امکان‌پذیر بودن چنین سفری وجود ندارد، اما این ایده همچنان یکی از موضوعات جذاب در حوزه‌ی فیزیک نظری است.
در نهایت، ایده‌ی جهان‌های موازی یکی از هیجان‌انگیزترین و درعین‌حال پیچیده‌ترین موضوعات علمی و فلسفی است.
اگرچه هنوز هیچ مدرک قطعی برای تأیید این نظریه وجود ندارد، اما تحقیقات علمی در زمینه‌ی کیهان‌شناسی، مکانیک کوانتومی و نظریه‌ی ریسمان همچنان در حال گسترش است.
شاید در آینده با پیشرفت فناوری‌های رصدی و تئوری‌های جدید، بتوانیم به پاسخی قطعی درباره‌ی این پرسش بنیادین دست پیدا کنیم: آیا ما تنها جهان موجود هستیم، یا در میان بی‌نهایت جهان دیگر زندگی می‌کنیم؟