تنفس، به عنوان یکی از اساسی‌ترین فرآیندهای فیزیولوژیکی در بدن انسان، نقش حیاتی در تأمین اکسیژن مورد نیاز سلول‌ها و حفظ عملکرد صحیح بدن دارد.
بیشتر افراد به طور طبیعی از بینی برای تنفس استفاده می‌کنند، زیرا بینی نه تنها به گرم و مرطوب کردن هوای ورودی کمک می‌کند، بلکه به عنوان یک فیلتر طبیعی برای جلوگیری از ورود ذرات مضر و آلاینده‌ها به سیستم تنفسی عمل می‌کند.
با این حال، برخی افراد به دلایل مختلف، از جمله گرفتگی بینی، آلرژی‌ها، یا عادات نادرست، به تنفس از طریق دهان روی می‌آورند.
تنفس دهانی، اگر به عادت تبدیل شود، می‌تواند اثرات منفی جدی بر سلامت بدن، به ویژه شکل صورت و عملکرد مغز، داشته باشد.
این مقاله به بررسی اثرات این نوع تنفس بر سلامت جسمانی و ذهنی می‌پردازد و دلایل اینکه چرا این عادت می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند را توضیح می‌دهد.
1. ساختار صورت و تأثیرات تنفس دهانی
تغییرات در شکل فک و صورت
یکی از اولین و قابل توجه‌ترین تأثیرات تنفس دهانی بر صورت، تغییر در شکل فک و دندان‌ها است.
تنفس از طریق دهان می‌تواند فشار نامناسبی به عضلات صورت و فک وارد کند و باعث تغییرات دندانی و ساختار استخوانی صورت شود.
در هنگام تنفس از طریق دهان، عضلات صورت به جای استفاده از ماهیچه‌های بینی، درگیر عضلات فک و دهان می‌شوند که این می‌تواند باعث کشیدگی و تغییر در موقعیت فک‌ها شود. این تغییرات می‌توانند به ناهنجاری‌هایی مانند فک جلو آمده (Prognathism) یا فک پایین‌تر از حد طبیعی (Retrognathism) منجر شوند.
اثرات بر رشد استخوان‌ها و دندان‌ها
در کودکان، که هنوز در حال رشد و شکل‌گیری استخوان‌ها هستند، تنفس دهانی می‌تواند تأثیرات بیشتری داشته باشد.
این نوع تنفس می‌تواند باعث رشد ناهنجار فک و صورت و همچنین تأثیر منفی بر وضعیت دندان‌ها شود.
دندان‌ها ممکن است در موقعیت‌های غیرطبیعی رشد کنند، که این به مشکلاتی مانند کج شدن دندان‌ها و نیاز به درمان ارتودنسی می‌انجامد.
در موارد شدیدتر، حتی ممکن است به مشکلاتی در تکامل صورت و فک‌های فرد منجر شود که بر زیبایی شناسی و عملکرد آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
2. اثرات تنفس دهانی بر عملکرد تنفسی و هوایی
کاهش کارایی تنفس
تنفس از طریق دهان برخلاف بینی، به طور کامل از فرآیندهای فیلتر کردن، مرطوب کردن و گرم کردن هوای ورودی به ریه‌ها برخوردار نیست.
این امر باعث می‌شود که هوای وارد شده به ریه‌ها خشک‌تر و سردتر باشد و در نتیجه باعث تحریک راه‌های تنفسی می‌شود.
این نوع تنفس می‌تواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی مانند خشکی گلو، گلو درد و حتی مشکلات جدی‌تر تنفسی شود.
تأثیر بر کیفیت خواب
تنفس دهانی همچنین می‌تواند تأثیرات منفی بر خواب فرد بگذارد.
این نوع تنفس ممکن است باعث مشکلاتی مانند خرخر کردن و آپنه خواب شود که به کاهش کیفیت خواب و افزایش خستگی در طول روز منجر می‌شود.
در افراد مبتلا به اختلالات تنفسی خواب، مانند آپنه خواب، تنفس دهانی به مشکلات بیشتری از جمله کاهش میزان اکسیژن خون و اختلال در عملکرد مغز منجر می‌شود.
3. تأثیرات تنفس دهانی بر عملکرد مغز و سیستم عصبی
کمبود اکسیژن و اثرات آن بر مغز
یکی از تأثیرات جدی تنفس دهانی، کاهش میزان اکسیژن در خون است.
زمانی که فرد به طور مداوم از طریق دهان نفس می‌کشد، میزان اکسیژن دریافتی کمتر از زمانی است که تنفس از طریق بینی انجام می‌شود.
این کمبود اکسیژن می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مغز شود.
مغز به عنوان یکی از حساس‌ترین اعضای بدن به اکسیژن نیاز دارد و هرگونه کاهش در میزان اکسیژن می‌تواند به مشکلاتی مانند کاهش تمرکز، حافظه ضعیف و کاهش قدرت تصمیم‌گیری منجر شود.
اثرات بر سیستم عصبی خودکار
تنفس دهانی همچنین می‌تواند بر سیستم عصبی خودکار تأثیر بگذارد.
تنفس از طریق دهان باعث تحریک سیستم سمپاتیک (سیستم عصبی که مسئول واکنش‌های “جنگ یا گریز” است) می‌شود و در نتیجه می‌تواند باعث افزایش استرس و اضطراب شود.
این تأثیرات به مرور زمان می‌توانند باعث مشکلات روحی مانند اضطراب مزمن و افسردگی شوند.
در مقابل، تنفس از طریق بینی باعث تحریک سیستم پاراسمپاتیک (سیستم عصبی که مسئول آرامش و استراحت است) می‌شود و به کاهش استرس کمک می‌کند.
تأثیر بر عملکرد شناختی
مطالعات نشان داده‌اند که تنفس از طریق بینی می‌تواند عملکرد شناختی را بهبود بخشد، در حالی که تنفس از طریق دهان می‌تواند منجر به کاهش توانایی‌های شناختی شود.
این اثر به ویژه در کودکان مشهود است، جایی که تنفس دهانی ممکن است منجر به مشکلات در تمرکز، یادگیری و حتی اختلالات رفتاری شود.
این امر به دلیل کمبود اکسیژن و تأثیرات منفی بر جریان خون به مغز است.
4. علل رایج تنفس دهانی
مشکلات تنفسی و گرفتگی بینی
یکی از رایج‌ترین دلایل تنفس دهانی، مشکلات تنفسی است.
گرفتگی بینی ناشی از آلرژی‌ها، عفونت‌های تنفسی یا انحراف تیغه بینی می‌تواند باعث شود که فرد به طور ناخودآگاه از دهان برای تنفس استفاده کند.
این مشکل می‌تواند در کودکان و بزرگسالان به طور مشابه رخ دهد و به یک عادت دائمی تبدیل شود.
اضطراب و استرس
در برخی از افراد، اضطراب و استرس می‌تواند باعث تغییر در الگوهای تنفسی شود و به تنفس دهانی منجر گردد.
در این حالت، فرد ممکن است به دلیل احساس بی‌قراری یا فشار روانی، به طور ناخودآگاه از دهان نفس بکشد.
مشکلات فک و دندان
برخی مشکلات فک و دندان نیز می‌تواند باعث تنفس دهانی شود.
در مواردی که فک پایین یا فک بالا به طور طبیعی رشد نمی‌کنند یا مشکلاتی مانند آپنه خواب وجود دارد، فرد ممکن است به طور ناخودآگاه از دهان برای تنفس استفاده کند.
5. راهکارها و درمان‌های ممکن
درمان مشکلات تنفسی
برای کسانی که به دلیل مشکلات تنفسی از طریق دهان نفس می‌کشند، اولین گام درمانی می‌تواند حل مشکل اصلی باشد.
درمان آلرژی‌ها، جراحی برای اصلاح انحراف تیغه بینی یا استفاده از دستگاه‌های مخصوص برای باز نگه داشتن راه‌های تنفسی می‌تواند به کاهش نیاز به تنفس دهانی کمک کند.
تمرینات تنفسی
افرادی که عادت به تنفس دهانی دارند، می‌توانند با استفاده از تمرینات تنفسی، به تدریج الگوی تنفسی خود را اصلاح کنند.
تمرینات تنفسی که به تقویت عضلات تنفسی و یادآوری استفاده از بینی به جای دهان کمک می‌کنند، می‌توانند به بهبود وضعیت تنفسی و جلوگیری از عوارض ناشی از تنفس دهانی کمک کنند.
درمان‌های روان‌شناختی
برای افرادی که تنفس دهانی به دلیل اضطراب یا استرس است، درمان‌های روان‌شناختی مانند مشاوره و درمان‌های شناختی-رفتاری می‌توانند به کاهش این مشکل کمک کنند.
در نهایت، تنفس دهانی ممکن است به طور موقت راه حلی برای مشکلات تنفسی باشد، اما اگر به عادت تبدیل شود، می‌تواند اثرات منفی قابل توجهی بر شکل صورت، عملکرد مغز و سلامت کلی بدن داشته باشد.
این اثرات شامل تغییرات در ساختار صورت، مشکلات تنفسی مزمن، کاهش سطح اکسیژن در خون، و اختلالات شناختی و روانی است.
بنابراین، توجه به این مشکل و انجام اقدامات درمانی مناسب می‌تواند به حفظ سلامت فرد و جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر کمک کند.