تلویزیون به عنوان یکی از مؤثرترین رسانه‌های جمعی در تاریخ بشر، نقش بی‌بدیلی در شکل‌دهی به نگرش‌ها، رفتارها و هنجارهای اجتماعی داشته است.
در دنیای امروز، تلویزیون نه تنها به عنوان یک وسیله سرگرمی، بلکه به عنوان ابزاری برای آموزش و انتقال اطلاعات به مردم شناخته می‌شود.
از آنجا که تلویزیون توانایی تاثیرگذاری فوری و گسترده‌ای بر تعداد زیادی از افراد در زمان کوتاه دارد، بنابراین تأثیر آن بر فرهنگ عمومی جامعه‌ها امری غیرقابل انکار است.
تلویزیون با پخش انواع برنامه‌ها از جمله اخبار، سریال‌ها، مستندها و مسابقات ورزشی، بر دیدگاه‌های فردی و اجتماعی افراد تأثیرگذار است.
در این مقاله، به بررسی تأثیرات مثبت و منفی برنامه‌های تلویزیونی بر فرهنگ عمومی خواهیم پرداخت و ابعاد مختلف این تأثیرات را از جنبه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و حتی روان‌شناختی تحلیل خواهیم کرد.
تأثیرات مثبت برنامه‌های تلویزیونی بر فرهنگ عمومی
الف) ارتقاء آگاهی و اطلاعات عمومی
یکی از نقش‌های کلیدی تلویزیون، ارتقاء سطح آگاهی و دانش عمومی است.
برنامه‌های خبری، مستندها و برنامه‌های علمی به عنوان ابزارهایی برای انتقال اطلاعات به مردم عمل می‌کنند.
در دنیای امروزی که دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت و دیگر رسانه‌ها در دسترس است، تلویزیون همچنان می‌تواند نقش مهمی در افزایش سطح آگاهی عمومی ایفا کند.
به‌ویژه در جوامعی که دسترسی به منابع دیگر محدود است، برنامه‌های تلویزیونی می‌توانند به عنوان منابع اصلی اطلاعاتی عمل کنند.
برای مثال، مستندهایی که به مسائل زیست‌محیطی، حقوق بشر یا تحولات اجتماعی پرداخته‌اند، می‌توانند آگاهی مردم را در این زمینه‌ها افزایش دهند و افراد را به مشارکت در حل مشکلات اجتماعی و محیط زیستی ترغیب کنند.
در کشورهای در حال توسعه، بسیاری از برنامه‌های آموزشی تلویزیونی به عنوان ابزارهایی برای ترویج بهداشت عمومی و اطلاعات پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ب) ترویج فرهنگ مدرن و نوآوری
تلویزیون به‌ویژه در پخش سریال‌ها و برنامه‌های سرگرمی، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم فرهنگ‌های مختلف و سبک‌های زندگی جدید را معرفی می‌کند.
این نوع برنامه‌ها می‌توانند به تغییر نگرش‌ها و ارتقاء فرهنگ‌های نوین کمک کنند.
از سوی دیگر، برخی از سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی می‌توانند استانداردهای جدید زیبایی‌شناسی، مد و حتی سبک زندگی را معرفی کنند و بر تمایلات فرهنگی و اجتماعی مردم تأثیر بگذارند.
برای مثال، سریال‌هایی که در آن‌ها به موضوعات اجتماعی پیچیده مانند نژادپرستی، برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی پرداخته می‌شود، می‌توانند نگرش‌های جدیدی را در خصوص این مسائل در افراد ایجاد کنند.
این برنامه‌ها می‌توانند افراد را به پذیرش تنوع فرهنگی و اجتماعی و احترام به تفاوت‌ها تشویق کنند.
ج) تقویت همبستگی اجتماعی
تلویزیون می‌تواند احساس همبستگی اجتماعی و ملی را تقویت کند.
در مواقع بحرانی، مانند بلایای طبیعی یا بحران‌های سیاسی، تلویزیون می‌تواند به عنوان یک منبع واحد برای اطلاعات و همبستگی در جامعه عمل کند.
برنامه‌های خبری، مستندها و حتی برنامه‌های گفتگو محور می‌توانند مردم را به مشارکت در مسائل اجتماعی و سیاسی تشویق کنند.
در این راستا، برنامه‌هایی که به مسائل ملی و فرهنگی جامعه پرداخته و تاریخ و آداب و رسوم مختلف را به تصویر می‌کشند، می‌توانند باعث ایجاد حس تعلق به یک هویت ملی مشترک شوند.
جشن‌های ملی، مسابقات ورزشی و برنامه‌های سرگرمی که رویدادهای عمومی را پوشش می‌دهند نیز می‌توانند به این همبستگی کمک کنند.
تأثیرات منفی برنامه‌های تلویزیونی بر فرهنگ عمومی
الف) ترویج الگوهای نادرست رفتاری
برخی از برنامه‌های تلویزیونی ممکن است الگوهای رفتاری نادرست را در میان افراد ترویج کنند.
این برنامه‌ها به‌ویژه سریال‌ها، فیلم‌ها و حتی برخی از برنامه‌های اخبار و گفتگو محور می‌توانند تصاویری از رفتارهای اجتماعی که در دنیای واقعی غیرقابل پذیرش هستند، به نمایش بگذارند.
به عنوان مثال، برخی از برنامه‌های تلویزیونی ممکن است خشونت، مصرف مواد مخدر یا روابط ناپایدار را به نوعی طبیعی و قابل قبول نشان دهند که این امر می‌تواند تأثیر منفی بر رفتارهای جوانان و حتی بزرگ‌ترها داشته باشد.
یکی از نمونه‌های بارز در این زمینه، سریال‌ها و فیلم‌هایی هستند که به روابط غیرمتعارف و ناکارآمد خانوادگی و اجتماعی می‌پردازند و این‌ها را به عنوان الگوهایی برای رفتارهای اجتماعی در نظر می‌گیرند.
در این‌گونه برنامه‌ها، مشکلات و بحران‌های فردی به شکلی جذاب به نمایش در می‌آید که ممکن است مخاطب را ترغیب به پیروی از این الگوها کند.
ب) کاهش تعاملات اجتماعی و فردی
یکی از چالش‌های عصر مدرن، کاهش تعاملات اجتماعی و فردی به‌ویژه به دلیل نفوذ فناوری و رسانه‌هاست.
تلویزیون با ارائه برنامه‌های جذاب، ممکن است افراد را از تعاملات رو در رو و فعالیت‌های اجتماعی دور کند.
افرادی که بیشتر وقت خود را صرف تماشای تلویزیون می‌کنند، ممکن است کمتر در رویدادهای اجتماعی حضور یابند و این امر می‌تواند منجر به انزوا و کاهش روابط انسانی در سطح جامعه شود.
در دنیای دیجیتال امروزی، که رسانه‌ها و اینترنت به راحتی قابل دسترسی هستند، این مسأله بیشتر مشهود است.
افراد بسیاری ساعات زیادی از روز خود را صرف تماشای برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند و این امر می‌تواند باعث کاهش ارتباطات اجتماعی و آسیب به سلامت روان آن‌ها شود.
ج) تأثیر بر هویت فرهنگی و از دست دادن ارزش‌های سنتی
تلویزیون به‌ویژه در جوامع توسعه‌یافته، به‌طور فزاینده‌ای بر هویت فرهنگی و ارزش‌های سنتی تأثیر می‌گذارد.
برنامه‌های تلویزیونی که به سبک زندگی غربی و مصرف‌گرایانه پرداخته و آن را به‌عنوان نماد موفقیت نشان می‌دهند، ممکن است باعث تضعیف ارزش‌های فرهنگی و سنتی در جوامع دیگر شوند.
این امر می‌تواند به از دست دادن هویت فرهنگی و کاهش ارزش‌های اجتماعی منجر شود.
در جوامعی که بر مبنای آداب و رسوم سنتی زندگی می‌کنند، تغییرات فرهنگی به‌ویژه تحت تأثیر برنامه‌های تلویزیونی غربی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
افراد ممکن است به‌تدریج از ارزش‌های خانوادگی، همبستگی اجتماعی و دیگر آداب و رسوم فرهنگی خود دور شوند و به دنبال سبک‌های زندگی جدید و گاهی ناسالم‌تر بروند.
تأثیرات برنامه‌های تلویزیونی بر رفتارهای فردی و اجتماعی
الف) تغییر نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی
تلویزیون می‌تواند تأثیرات عمیقی بر نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی افراد داشته باشد.
این رسانه به‌ویژه در برنامه‌های گفتگو محور و مستندها می‌تواند نگرش‌های افراد را در مورد مسائل اجتماعی و فرهنگی تغییر دهد.
برای مثال، برنامه‌های تلویزیونی که به حقوق بشر، برابری جنسیتی، عدالت اجتماعی و دیگر مسائل اجتماعی پرداخته‌اند، می‌توانند تأثیرات مثبتی بر نگرش‌های فردی و اجتماعی بگذارند.
افرادی که در معرض برنامه‌هایی با محتوای آموزشی و تحلیلی قرار می‌گیرند، بیشتر به مسائل اجتماعی و جهانی توجه می‌کنند و ممکن است به انجام اقدامات خیرخواهانه و کمک به دیگران ترغیب شوند.
برای مثال، برنامه‌هایی که در آن‌ها به مشکلات اقلیمی و اجتماعی پرداخته می‌شود، می‌توانند افراد را به پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی و مشارکت در فعالیت‌های جامعه‌شناختی تشویق کنند.
ب) تأثیر بر تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی
تلویزیون به‌ویژه در پوشش رویدادهای سیاسی و اجتماعی، می‌تواند تأثیر زیادی بر تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی مردم داشته باشد.
برنامه‌های تلویزیونی که اخبار و تحلیل‌های سیاسی را پخش می‌کنند، می‌توانند تأثیر بسزایی بر نگرش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی افراد بگذارند.
افراد معمولاً برای دریافت اطلاعات و آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی از تلویزیون استفاده می‌کنند و این امر می‌تواند تصمیمات آن‌ها در زمینه‌های مختلف را تحت تأثیر قرار دهد.
در نهایت، تلویزیون، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین و مؤثرترین رسانه‌های جمعی، تأثیرات مثبت و منفی زیادی بر فرهنگ عمومی دارد.
برنامه‌های تلویزیونی می‌توانند به ارتقاء آگاهی عمومی، ترویج فرهنگ‌های نوین، تقویت همبستگی اجتماعی و حتی تغییر نگرش‌ها و رفتارهای فردی کمک کنند.
اما از سوی دیگر، این رسانه می‌تواند باعث ترویج الگوهای نادرست رفتاری، کاهش تعاملات اجتماعی و آسیب به هویت فرهنگی شود.