موسیقی یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های جهان است که از دیرباز در تمام فرهنگ‌ها به عنوان یک ابزار ارتباطی و هنری مورد استفاده قرار گرفته است.
اما در دنیای پر از سازهای شناخته‌شده‌ای همچون گیتار، پیانو، و ویولن، بسیاری از سازها به دلایلی کمتر شناخته شده‌اند و در سایه ابزارهای رایج قرار گرفته‌اند.
این سازها ممکن است از لحاظ شکل، صدا، یا نحوه نواختن تفاوت‌های شگفت‌انگیزی با سازهای آشنا داشته باشند.
در این مقاله قصد داریم شما را با چندین ساز موسیقی نادر و جذاب آشنا کنیم که ممکن است تا به حال آنها را نشنیده باشید و شاید هرگز فرصتی برای شنیدن صدای این سازها پیدا نکرده باشید.
بخش اول: سازهایی که در تاریخ موسیقی ناپدید شده‌اند
“ساویا” – ساز فراموش‌شده در تاریخ ایران
ساویا یا “ساز عیلامی” یک ساز موسیقی باستانی است که در دوران تمدن عیلام در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
این ساز که به دلیل طراحی خاص خود به یک ساز خاص شناخته می‌شود، ترکیبی از یک ساز زهی و کوبه‌ای است که به هنگام نواختن صدای منحصر به فردی ایجاد می‌کند.
اگرچه این ساز در دوران قدیم رواج داشت، اما متاسفانه به دلیل عدم توجه و گذشت زمان، امروزه تقریبا ناشناخته مانده است.
در آثار باستانی و سنگ‌نگاره‌ها، تصاویری از این ساز وجود دارد که نشان می‌دهد ساویا نه تنها در مراسم مذهبی بلکه در جشن‌ها و رویدادهای مهم نیز نواخته می‌شده است.
صدای ساویا ترکیبی از صدای ملایم زهی و لرزش‌های کوبه‌ای است که اثرات روانی عمیقی بر شنونده می‌گذارد.
اگرچه این ساز به طور رسمی نواخته نمی‌شود، اما هنوز برخی از محققان در تلاش هستند تا این ساز را بازسازی کرده و به دنیای موسیقی مدرن معرفی کنند.
“هارپ‌زد” – ساز افسانه‌ای از اروپای قرون وسطی
در قرون وسطی، سازهای هارپ جزو ابزارهای محبوب موسیقی در دربارها و محافل اشرافی بودند.
اما یکی از سازهای خاصی که در آن دوران مورد توجه قرار داشت و اکنون کمتر شناخته‌شده است، “هارپ‌زد” بود.
این ساز که به نوعی مشابه هارپ بود، ولی با شکلی متفاوت و صدایی خاص، به راحتی از هارپ‌های مدرن متمایز می‌شود.
هارپ‌زد به دلیل نداشتن سیم‌های معمولی و جایگزینی آنها با لوله‌های فلزی انعطاف‌پذیر، صدای زنگ‌زنگ خاصی داشت که نمی‌توان آن را با هیچ ساز دیگری مقایسه کرد.
این ساز در محافل محلی در اروپا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما با گذشت زمان و تغییرات موسیقایی، هارپ‌زد از یادها رفت.
بازسازی‌های جدید این ساز نشان می‌دهند که صداهای خاص و غنی‌ای که این ساز تولید می‌کرد، می‌توانست به راحتی در سبک‌های موسیقی مدرن نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کند.
بخش دوم: سازهایی با طراحی عجیب و منحصر به فرد
“میان‌تار” – یک ساز چینی فراموش‌شده
میان‌تار، یک ساز چینی قدیمی است که از نظر طراحی، شباهت زیادی به گیتار دارد.
اما آنچه این ساز را از دیگر سازهای زهی متمایز می‌کند، طرز ساخت و شکل آن است.
بدنه این ساز به صورت مقعر و کاملاً متفاوت از گیتارهای امروزی طراحی شده و دو دسته کوتاه دارد که می‌توانند به طور همزمان نواخته شوند.
از آنجا که این ساز بیشتر در مناطق روستایی چین مورد استفاده قرار می‌گرفت، صداهای تولیدی از آن نه تنها برای موسیقی سنتی بلکه برای داستان‌گویی نیز استفاده می‌شد.
صداهایی که از میان‌تار تولید می‌شوند، بسیار عمیق و ملایم هستند.
اگرچه امروزه کمتر کسی این ساز را می‌شناسد، اما برخی از نوازندگان مدرن به دنبال بازیابی صدای آن و استفاده از آن در ترکیب با سازهای غربی هستند.
“سرپین” – ساز چوبی با شکل عجیب از آمازون
سرپین یک ساز موسیقی خاص است که در جنگل‌های آمازون و توسط قبایل بومی آمریکای جنوبی ساخته می‌شود.
این ساز از یک تکه چوب بزرگ ساخته شده که با دقت و ظرافت تراشیده می‌شود.
برای نواختن سرپین، نوازنده آن را به شکل افقی در دست می‌گیرد و با استفاده از یک ابزار مخصوص، بر روی سطح آن ضربه می‌زند.
هر ضربه باعث تولید صدای ناهماهنگ و جالبی می‌شود که بیشتر برای انجام مراسمات مذهبی یا جشن‌ها استفاده می‌شود.
سرپین به دلیل طراحی خاصش، صدای غیرمنتظره‌ای ایجاد می‌کند که آن را به یک ساز منحصر به فرد تبدیل کرده است.
به دلیل نداشتن هر گونه سیم یا سطح صاف برای تولید صدا، تنها قدرت ضربه‌ها و نحوه حرکت آن باعث تنوع صداهای آن می‌شود.
بخش سوم: سازهای الکترونیکی و آزمایشی
“تریتون” – ساز دیجیتال با صدای بی‌نظیر
تریتون یکی از جدیدترین سازهای الکترونیکی است که در دهه‌های اخیر در دنیای موسیقی آزمایشی به شهرت رسید.
این ساز که توسط یک تیم از مهندسان موسیقی و طراحان ساز در آمریکا ساخته شد، ترکیبی از سیستم‌های دیجیتال و آنالوگ است.
طراحی این ساز به گونه‌ای است که هیچ قطعه فیزیکی برای تولید صدا در آن وجود ندارد و همه چیز از طریق امواج الکترومغناطیسی تولید می‌شود.
تریتون به گونه‌ای طراحی شده که نوازنده می‌تواند با تغییرات در فرکانس‌های صوتی، نه تنها به صدای خود شکل بدهد، بلکه می‌تواند به طور همزمان چندین لایه صدا را ترکیب کند.
این ویژگی، تریتون را به یک ساز خاص و کاملاً منحصر به فرد تبدیل کرده که در ترکیب با موسیقی مدرن و سبک‌های الکترونیک، صداهایی تازه و غیرمنتظره تولید می‌کند.
“لونگ‌ویو” – ساز الکترونیکی با صدای طبیعی
لونگ‌ویو یک ساز الکترونیکی دیگر است که از لحاظ ساختاری مشابه به سازهای سنتی زهی است، اما به جای استفاده از سیم‌ها، از امواج صوتی خاصی برای تولید صدا بهره می‌برد.
این ساز به صورت ویژه برای موسیقی تجربی و دیجیتال طراحی شده است و قادر است صداهایی مشابه صدای ارگ و یا سازهای زهی ایجاد کند.
در نهایت، دنیای موسیقی سرشار از سازهایی است که بسیاری از آنها در تاریخ گم شده‌اند یا در سایه سازهای معروف و محبوب قرار گرفته‌اند.
آشنایی با این سازها نه تنها تجربه‌ای جدید و متفاوت را به شنوندگان ارائه می‌دهد، بلکه یادآوری می‌کند که موسیقی همیشه در حال تحول است و هیچ گاه نباید به سازهای معمول و شناخته‌شده محدود باشیم.
سازهایی مانند “ساویا” و “تریتون” هر کدام دنیای خاص خود را دارند و با بازسازی و معرفی آنها، می‌توانیم نه تنها به گذشته موسیقی بازگردیم بلکه به آینده‌ای نو در دنیای هنر موسیقی نیز نگاه کنیم.